پوکی استخوان

پوکی استخوان شایعترین بیماری متابولیک استخوان است که با کاهش تودۀ استخوانی و افزایش شکنندگی استخوان مشخص می شود. عوامل متعددی در ایجاد پوکی استخوان شناخته شده است که مهمترین آنها عبارتند از: ژنتیک، تغذیه، هورمونهای داخلی، نوع فعالیت های بدنی.

عوامل مؤثر در پوکی استخوان:

          الف) عوامل غیر قابل کنترل: 

 جنسیت: جرم استخوانی در زنان کمتر از مردان است بطوریکه از هر 3 زن 1 نفر و از هر 8 مرد یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می شود. برخی آمارها نشان داده است در بین زنان بالای 50 سال از هر 10 نفر، 7 نفر کاهش تودۀ استخوانی شدید یا متوسط دارند. 

  نژاد 

  تاریخچه فامیلی   

  سن: با افزایش سن احتمال پوکی استخوان افزایش یافته و استخوانها ضعیف تر می شود. 

  بیماریهای مزمن: بیماریهای مزمن کبد،کلیه، دیابت نوع1، افزایش هورمون تیروئید و پاراتیروئید، اختلالات رشد، التهاب روده و بیماریهایی که ایجاد اختلال در جذب مواد غذایی کند، مانند اسهال مزمن که منجر به پوکی استخوان می گردد.            

ب) عوامل قابل کنترل

1-     ورزش نکردن: بی تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی باعث تسریع در کاهش تودۀ استخوانی می شود. ورزش و فعالیت های مناسب فیزیکی اگر مرتب و روزانه انجام شود به افزایش تودۀ استخوانی کمک می کند.

2-     کمبود کلسیم در برنامه غذایی: کلسیم باعث قوی شدن استخوانها می شود. کمبود ذخیره کلسیم در بدن می تواند به علت کاهش کلسیم در بافتهای بدن در زمان کودکی یا بزرگسالی باشد، در این صورت بدن سلولهای استخوانی را تخریب می کند تا کلسیم مورد نیاز خود را بدست آورد.

3-     کمبود ویتامین D : ویتامین D برای جذب کلسیم لازم است و مانند کلیدی است که در قفل شده روده ها را به طرف جریان خون باز می کند و اجازه می دهد  تا کلسیم مواد غذایی از روده ها، وارد جریان خون شود و از آنجا به استخوانها برسد. یکی از منابع طبیعی ویتامین D تماس مستقیم با نور خورشید می باشد.

4-     سیگار کشیدن: مصرف سیگار و الکل بویژه در دوران جوانی باعث کاهش مواد معدنی استخوانها شده و خطر پوکی استخوان را زیاد می کند.

5-     داروها: یکی از عوارض مصرف طولانی مدت داروهای ضد التهاب، ضد روماتیسم و ضد آلرژی، پوکی استخوان می باشد.

6-     بی اشتهایی عصبی: ترس غیر منطقی و وسواسی از اضافه وزن و پرهیز بسیار شدید از غذا (بویژه در دختران) می تواند منجر به پوکی استخوان شود.

پیشگیری از پوکی استخوان

1)      رژیم غذایی تأثیرگذار بر جلوگیری از پوکی استخوان: وجود کلسیم در رژیم غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا بیشترین و مهمترین ماده معدنی استخوان است و کمک به قدرت و استحکام آن می کند.

بهترین منابع کلسیم، لبنیات و حبوبات پخته و سبزیجات دارای برگ پهن و ... هستند  

*توجه: مصرف بیش از حد نمک، کافئین، پروتئین حیوانی و نوشیدنی های گازدار توانائی بدن برای جذب و نگهداری کلسیم را کاهش می دهد.

به منظور جذب کلسیم، مصرف ویتامین D  نیز مورد نیاز است، گرچه غذاهایی مانند لبنیات، مارگارین و روغن ماهی حاوی ویتامین D است ولی مهمترین منبع آن در نتیجه عملکرد نور خورشید به روی پوست است. حدود 15 الی 20 دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید که بر روی پوست بدن تابش داشته باشد، بدن را قادر به ذخیرۀ ویتامین D کافی می کند.

2)      نقش ورزش در پیشگیری از پوکی استخوان

عملکرد عضلات در حفظ تراکم طبیعی استخوان مهم می باشد. ورزشهایی مانند دویدن آرام، راه رفتن تند، ایروبیک، دوچرخه، تردمیل، تنیس، کار کردن با وزنه و ورزشهای هوازی برای افزایش تودۀ استخوانی و حفظ آن مؤثر است. ورزش باید حداقل هفته ای 3 بار و هر بار 30 دقیقه انجام گیرد تا تأثیر مطلوب بر افزایش و حفظ تودۀ استخوانی داشته باشد ولی مهمتر از آن انتخاب  ورزشی است که شخص از انجام آن لذت ببرد و بتواند آنرا ادامه دهد.

درمان: مهمترین جنبه های برنامه درمانی شامل تأکید بر تغذیه مناسب، ورزش کافی، رعایت روش صحیح انجام فعالیتها می باشد. ممکن است با توجه به نظر پزشک یک یا چند دارو برای کاهش یا توقف تحلیل استخوان و افزایش تراکم آن تجویز شود.

1)      درمان تغذیه ای: در رژیم غذایی بیمار باید به اندازه و با یک نسبت مناسب کلسیم و ویتامین D وجود داشته باشد، این دو ماده علاوه بر سلامت و استحکام استخوانها، برای عملکرد صحیح و دقیق عضلات و اعصاب نیز ضروری هستند. جدول شماره یک و دو

2)      درمان ورزشی: ورزش نه تنها در پیشگیری بلکه در درمان پوکی استخوان هم یک جزء ضروری بشمار می آید. ورزش علاوه بر سلامت استخوانها باعث تقویت عضلات، تعادل و تناسب بدن و بهبود سلامت کلی بدن می شود. تحقیقات زیادی نشان داده است که فعالیتهای ورزشی مناسب و روزانه قادر است تراکم تودۀ استخوانی را افزایش دهد. تمریناتی به شکل سبک و ملایم شروع می شوند و در طول زمان 9 ماه ادامه داشته و به تدریج پیشرونده می شوند، اثرات بسیار قابل توجهی بر تراکم بافت استخوان دارد.

احتیاطات ورزشی:  

1-     ورزش باید بدون درد باشد، البته مختصر درد عضلانی در روزهای اول پس از ورزش طبیعی است.

2-     در حین ورزش باید مرتباً نفسهای عمیق بکشید.

3-     ورزشها را با دقت و آرامش انجام دهید و از صحیح انجام دادن آن مطمئن باشید.

*اگر قادر به انجام هیچ گونه ورزشی نیستید، پیاده روی بهترین جایگزین برای حفظ تراکم استخوان است، حداقل 3 بار در هفته هر بار 30 دقیقه پیاده روی کنید و به تدریج آن را به راه رفتن سریع تبدیل کنید.

نکات مهم در پیاده روی:

1-     صاف و کشیده راه بروید و شکم خود را منقبض نگه دارید.

2-     نفس های عمیق بکشید و 5 دقیقه اول و آخر پیاده روی بسیار آرام راه بروید.